با کلیساهای سراسر ایران آشنا شویم

بدون شک همه می دانیم، کلیسا محل عبادت مسیحیان است. مورخان، تاریخ آغاز مسیحیت در ایران را به دوره اشکانیان و قرن اول میلادی نسبت می دهند. موافقت پادشاهان اشکانی با آزادی دین و عقیده مردم سرزمین های تحت حاکمیت، باعث شد تا تعدادی زیادی از مسیحیان و مبلغان مسیحی که مورد آزار و اذیت امپراطوری روم قرار می گرفتند وارد خاک ایران شوند و در این کشور در امنیت کامل به تبلیغ و انجام مراسم مذهبی خود بپردازند.

مسلما مسیحیان برای انجام فعالیت های مذهبی خود نیاز به مکان های مذهبی چون کلیسا داشتند و همین احساس نیاز باعث احداث کلیسا در نقاط مختلف ایران شد. ساخت کلیسا در ایران بیشتر مربوط به سده هشتم هجری قمری و در زمان حکومت شاه عباس اول است. ساختار کلیساهای ایران ترکیبی از معماری ایرانی و غیر ایرانی است.

کلیسای سورت گاراپت، آبادان
کلیسای سورت گاراپت آبادان در سال ۱۳۱۹ ساخته شده است. این کلیسا در زمان جنگ آسیب دید اما توسط ستاد بازسازی مناطق جنگی مرمت شد. در حال حاضر به خاطر اندک بودن مسیحیان در آبادان مراسمی در این کلیسا برگزار نمی شود اما به خاطر مجاورت با مدرسه ادب آبادان، همچنان پابرجاست. کلیسای ارامنه گریگوری آبادان  بزرگترین تالار اجتماعات ارامنه مقیم آبادان محسوب می گردیده است . این کلیسا اولین کلیسای ارامنهء آبادان در عصر حاضر محسوب نمی گردد ، بلکه پیش از احداث این کلیسا در آبادان دو کلیسای دیگر نیز وجود داشته اند : کلیسای کریستوفر ، در منطقهء بریم آبادان که در سال 1928 میلادی (1306 هجری شمسی) احداث گردید و متعلق به مسیحیان پروتستان آبادان بوده است و دیگر کلیسای آبادان که در سال 1951 میلادی (1329 هجری شمسی) تاسیس گردید ، کلیسای آشوری بوده که در نزدیکی فلکهء الفی جای داشته و مورد استفادهء مسیحیان آشوری آبادان قرار می گرفته ، که امروزه دیگر از آن دو کلیسای قدیمی اثری بر جای نمانده است .

کلیسای سورت گاراپت، آبادان کلیسای سورت گاراپت آبادان در سال ۱۳۱۹ ساخته شده است. این کلیسا در زمان جنگ آسیب دید اما توسط ستاد بازسازی مناطق جنگی مرمت شد. در حال حاضر به خاطر اندک بودن مسیحیان در آبادان مراسمی در این کلیسا برگزار نمی شود اما به خاطر مجاورت با مدرسه ادب آبادان، همچنان پابرجاست. کلیسای ارامنه گریگوری آبادان بزرگترین تالار اجتماعات ارامنه مقیم آبادان محسوب می گردیده است . این کلیسا اولین کلیسای ارامنهء آبادان در عصر حاضر محسوب نمی گردد ، بلکه پیش از احداث این کلیسا در آبادان دو کلیسای دیگر نیز وجود داشته اند : کلیسای کریستوفر ، در منطقهء بریم آبادان که در سال 1928 میلادی (1306 هجری شمسی) احداث گردید و متعلق به مسیحیان پروتستان آبادان بوده است و دیگر کلیسای آبادان که در سال 1951 میلادی (1329 هجری شمسی) تاسیس گردید ، کلیسای آشوری بوده که در نزدیکی فلکهء الفی جای داشته و مورد استفادهء مسیحیان آشوری آبادان قرار می گرفته ، که امروزه دیگر از آن دو کلیسای قدیمی اثری بر جای نمانده است .

کلیسای سنت استپانوس – جلفا
کلیسای سنت استپانوس در نزدیکی رود ارس و در 26 کیلومتری غرب جلفا در محلی به نام قریه قزل وانگ (صومعه قرمز) واقع شده است. یکی از زیباترین و مشهورترین کلیساهای ارمنیان در جهانٰ، کلیسای استپانوس مقدس با ویژگی‌های معماری و تزیینی بسیار است.

همه دیوارهای خارجی، بام، ساق گنبد، گنبد، ستون‌ها و برج‌ناقوس کلیسا را با سنگ‌های سفید و صورتی تراشیده شده ساخته‌اند. گنبد عظیم 16 ضلعی مرتفع کلیسا را روی 4 ستون سنگی قطور که با سنگ‌های تراشیده ساخته شده است، استوار کرده‌اند.

کلیه بخش‌های داخلی کلیسا، اطراف پنجره‌ها، ساق گنبد، دیوارها و ستون‌ها با گل و بته و پرندگان نقاشی و تزیین شده‌اند. سرتاسر دیوارهای خارجی کلیسا پوشیده از حجاری‌ها، طاق‌نماها، نیم ستون‌ها و مقرنس‌‌کاری‌های بسیار زیباست که مجموعه را به صورت یکی از شاهکارهای بسیار نفیس معماری ایران زمین درآورده است. کلیسای سنت استپانوس در سال 2008 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

کلیسای تاتائوس یا قره کلیسا – ماکو
کلیسای تاتاووس یا قره کلیسا از معتبرترین و پر نقش و نگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران است که در جنوب ماکو و ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالداران در روستای قره کلیسا در استان آذربایجان غربی واقع شده است. بنای این کلیسا توسط تعدادی از مسیحیان ارمنی در سال ۳۰۲ میلادی به منظور یادبود یکی از حواریون حضرت مسیح به نام تاتائوس ساخته شد.  تاتائوس نخستین کلیسایی است که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده است. وجه تسمیه نام قره کلیسا به خاطر استفاده سنگ های سیاه در این بنا است.

قره در زبان ترکی به معنی سیاه است. کلیسای تاتائوس یا قره کلیسا دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و ۱۲ ترک دارد. بخش قدیمی با سنگ های سیاه رنگ و بخش جدید آن با سنگ های سفید ساخته شده اند. در بخش خارجی کلیسای سیاه، طرح های زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری ها از بنای اولیه کلیسا دیده می شود و در بخش کلیسای سفید حجاری های از تصاویر انسانف نقوش گل و بوته و اشکال حیوانات وجود دارد. قره کلیسا در تاریخ 18 خرداد 1387 به عنوان نهمین اثر ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.

کلیسای کانتور یا برج ناقوس – قزوین
کلیسای کانتور در قزوین واقع شده و کلیسای کوچکی است اما همانند دیگر کلیساها طرح چلیپایی دارد و محراب آن رو به شرق است.  این کلیسا در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی دوم توسط روس‌‌ها ساخته شده است. ورودی کلیسا در ضلع غربی آن قرار دارد و شامل فضای ورودی با سقف شیب‌دار و درب ورودی است. پس از ورودی، پیش فضای هال قرار دارد که بالای آن برج ناقوس کلیسا با ارتفاع حدود 11 متر به چشم می‌خورد.

نمازخانه و محراب در هال قرار دارند و فضای محراب نیز به شکل نیم دایره است و سقف بالای آن نیز گنبدی است. این کلیسا، پلان چند ضلعی نامنظم، نمای آجری قرمز و آجر لعابدار دارد و در فرم های تزئینی هندسی معماری آن نوآوری دیده می شود. در محوطه این کلیسا دو مقبره قرار دارد که یکی متعلق به یک خلبان روسی است که بر اثر سقوط هواپیمایش در طول جنگ جهانی اول کشته شد و دیگری متعلق به یک مهندس راه‌سازی روسی است.

کلیسای مریم مقدس یا ننه مریم – ارومیه
کلیسای مریم مقدس در ارومیه واقع شده است و برخی از تاریخ شناسان این کلیسا را دومین کلیسای بزرگ جهان پس از کلیسای بیت‌لحم فلسطین می‌دانند. معماری این کلیسا با بقه کلیساها فرق دارد. در آن اثری از نیمکت و جایگاه اعتراف دیده نمی شود و هر آنچه هست، دالان‌هایی تودرتویی است که با سنگ و ملات درست شده‌اند.

محراب کلیسا اتاقکی گنبدی شکل و تو در تو است که فقط کشیش‌ها حق ورود به آن را دارند. روی پله و طاقچه کوچک جلوی محراب تصویر مسیح در حالت‌های مختلف و به شیوه‌های متفاوت به چشم می‌خورد.

کلیسای ننه مریم صحن نسبتا بزرگی دارد که از سال 1342 شمسی برجی جدید نیز به عنوان سالن برگزاری مراسم رسمی به آن اضافه شده است. این کلیسا بیشتر به عنوان محلی برای دعا و نیایش و یک بنای تاریخی حفظ شده است. کلیسای ننه مریم، کلیسای شرق آشور هم نامیده می‌شود و از قدیمی‌ترین کلیساهای ایران و جهان به شمار می‌آید.

کلیسای مریم مقدس یا دزور دزور – ماکو
کلیسای مریم مقدس در استان آذربایجان‌غربی واقع شده و به نام کلیسای دزور دزور نیز معروف است و محل دقیق آن، ماکو و 12 کیلومتری شمال غرب قره کلیسا است.

این کلیسا با سنگ‌های تراشیده شده در حجم‌های مختلف ساخته شده است. نمای کلیسا بسیار ساده است و فقط اطراف پنجره‌ها و نورگیری‌ها با ستون‌های کاذبی که به قوسی جناغی منتهی می‌شوند تزیین شده است. سازندگان کلیسا، سنگ‌ها را طوری تراشیده بودند که هر دو سنگ به صورت چفت و بست به یکدیگر متصل شده‌اند. پلان کلیسای مریم مقدس هم از داخل و هم از خارج صلیبی شکل بوده و دارای گنبدی 16 ضلعی با 4 نورگیر است.

این کلیسا در سال 2008 میلادی به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو به ثبت رسید.

کلیسای وانک یا آمنا پرکیچ – اصفهان
کلیسای وانک در محله جلفای اصفهان قرار دارد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده‌است. وانک در زبان ارمنی به معنی جامع است. کلیسا وانک به نام‌های سن سور و آمنا پرکیچ نیز نامیده می‌شود و در سال1605  میلادی در اراضی باغ زرشک احداث شد و پس از 50 سال توسعه یافت و به صورت امروز درآمد. این کلیسا دارای گنبدی عظیم و دیوارهای رفیع و طاق‌های بلند و زیباست. نمازخانه اصلی کلیسا که به شکل متوازی‌الاضلاع است شامل دو قسمت چهارگوش است که قسمت اول شبستان بنا و قسمت دوم که زیر گنبد خانه است، محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است.

در گوشه حیات کلیسا برج ناقوس زیبا و بزرگی ساخته شده که بر 4 ستون سنگی استوار است. دور تا دور گنبد داستان خلقت آدم و حوا است که بوسیله نقاشان ارمنی ترسیم شده‌اند.

کلیسای سرکیس مقدس – تهران
کلیسای سرکیس مقدس در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی تهران واقع شده است. این کلیسا با هزینه شخصی فردی خیر از ارامنه تهران بنام مارگار سرکیسیان به یاد همسرش و طرح مهندس اوژن آفتاندیلیانس در سال 1349 خورشیدی بنا شد.

از این کلیسا با عنوان نماد مسیحیت در تهران نیز یاد می‌کنند. پلان بنا چه از داخل و چه از خارج شکل بازیلیک دارد. همچنین یک گنبد در بالای مرکز نمازخانه با نورگیرهای بزرگ و دو برج گنبدی برای ناقوسخانه کلیسا در قسمت غرب بنا و دو سمت ورودی اصلی کلیسا قرار دارند. بنای یادبود کشتار ارامنه به دست حکومت عثمانی در سال ۱۹۱۵ میلادی نیز در محوطه کلیسا قرار دارد.

کليساي قلب مقدس مسيح – کرمانشاه
اين کليسا در سال 1914 میلادی به دستور «اسقف يوحنانيان» در زميني به مساحت 280 متر مربع بنا و توسط ايشان تقدس شد. زير بناي اين کليسا با احتساب فضاي سرايداري، اتاق ها و ساير تاسيسات يک صد و شصت متر مربع است. مصالح به کار رفته در بنا، آجر و داراي مختصر تزيينات و آجرکاري است.

نماي خارجي ضلع غربي کليسا داراي سه طاق نما است. در طاق نماي مياني، ورودي کليسا قرار دارد و در طاق نماهاي طرفين دو پنجره ديده مي شود. اين در و پنجره ها با قالب هاي آجري که در بالا به قوسي زيبا ختم مي شوند، تزيين شده اند. تزيين نماي خارجي اضلاع شمالي و جنوبي کليسا نيز طاق نما و پنجره هاي قوس داراست. با اين تفاوت که در ضلع جنوبي پنجره ها مسدود شده و از آن ها به عنوان طاقچه استفاده مي کنند. نماي اصلي کليسا با سنتوري که در وسط يک نورگير به شکل صليب تعبيه شده، تزيين شده است. بام بنا شيرواني و سقف آن از داخل با چوب کار شده است.

کلیسای حضرت مریم – تهران
کلیسای حضرت مریم مربوط به دوره پهلوی است و در تهران، خیابان میرزا کوچک خان واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۲۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کلیسای حضرت مریم در سال ۱۳۲۴ (۱۹۴۵) با هزینه شخصی خیر بنام رومان عیسی یان بنا گردیده و معمار آن نیکلای مارکف بوده‌است. این بنا بین سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۴۹ دفتر اصلی و محل سکونت اسقف اعظم ارامنه بوده‌است که بعدها به کلیسای سرکیس مقدس انتقال یافت.

کلیسای مریم و هاکوپ یا یعقوب مقدس- اصفهان
مجموعه کلیسای مریم و هاکوپ مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگ واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۶۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کلیسای هاکوپ، یا کلیسای یعقوب مقدس، قدیمی‌ترین کلیسای شهر اصفهان است. سال ساخت این کلیسا ۱۶۰۶ میلادی است. در سال ۱۶۱۳ میلادی در اطراف این کلیسا، ساختمان کلیسای مریم مقدس را ساخته‌اند و در حال حاضر کلیسای هاکوپ در داخل کلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد.

کلیسای مریم مقدس – تبریز
کلیسای مریم مقدس یکی از کلیساهای مسیحیان تبریز است. کلیسای مریم مقدس بزرگ ترین و قدیمی ترین کلیسای تبریز است و مراسم بزرگ ملی مذهبی مسیحیان در این کلیسا برگزار می‌شود. این کلیسا در محله دیک‌باشی میدان نماز، کوروش کبیر سابق تبریز قرار دارد.

كليساي هُوانس مقدس- مراغه
اين كليسا يكي از كليساهاي ارامنه كاتوليك است و نام آن از اسم يكي از حواريون حضرت عيسي ( ع) به نام  يوحنا  كه ارامنه به آن هوانس مي گويند، گرفته شده است. اين كليسا روي تپه اي و در 40 كيلومتري شمال غربي تبريز قرار دارد. هرچند قدمت بناي اين كليسا را به قرون پنج و شش ميلادي نسبت داده اند ولي بناي اصلي بارها بر اثر ويراني تجديد بنا شده است.

قدمت بناي فعلي كه توسط معماران روسي و فرانسوي ساخته شده است، به سال 1840 ميلادي مي رسد. كليساي هوانس در اثر زلزله ي 1936 ميلادي آسيب جدي ديد و بعد از آن درها و پنجره هاي بنا به تاراج رفت .

بنا به صورت مستطيل در ابعاد 18.5 × 6.5 متر، با نماي آجري ساخته شده و شامل سه قسمت ورودي، تالار مركزي و محراب است . ايوان آجري بنا به وسيله ي دو راه پله به برج ناقوس كليسا كه به صورت ستاره اي 16 ضلعي است و 12 متر ارتفاع دارد، راه مي يابد. پوشش طاق مركزي به صورت استوانه اي و گنبد مخروطي است. محراب نيز در قسمت شرقي با گنبدي كوچك تر قرار دارد .

كليساي سنندج
اين بنا در ضلع غربي خيابان نمكي و در محله قديمي آقازمان كه محله اي مسيحي نشين است قرار دارد. اواخر صفويه در زمان حكومت شاه عباس دوم، هنگامي كه ارامنه توسط دولت عثماني به ايران تبعيد شدند، گروهي از آنها در شهر سنندج ساكن و احتمالا درهمان زمان به ساخت كليسا اقدام کردند.

شيوه ساخت و نوع معماري كليساي سنندج تحت تأثير معماري سبك اصفهاني است و تلفيقي از نماسازي سبك بومي مانند طاق نما و ستون نماي آجري در آن به كار رفته كه به فرم مشعل در بخش فوقاني به صورت سه تركي آجر كاري شده است. خطوط عمودي در نماي بيروني ساختمان تاكيد بر ارتفاع كليسا است.

در گل دسته ناقوس كليسا كاشي ها و گره چيني قابل ملاحظه است. حجاري سنگ هاي سر در ورودي كه داراي نقش گل لوتوس و ترنج است، كار استادان سنندجي است. اين كليسا داراي قناتي فعال است و آب‌نماي زيبايي نيز در داخل حياط آن در ضلع جنوبي ديده مي شود.

كليساي حضرت شمعون غيور
كليساي حضرت شمعون غيور در خيابان زند، كوچه نوبهار واقع است. شمعون غيور حواري دهم بود و طبق يك روايت قديمي در ايران كشته شد. اين كليساي مسيحي، يكي از زيباترين كليساهاي كشور با رعايت جزئيات معماري ايراني است. سقف نمازگاه، طاق ضربي آجري است و به جاي دريچه در همه جا پنجره هاي رنگارنگ با نقشه هاي مهندسي ريز و بسيار ظريف، به كار رفته است.

چنين در و پنجره هايي در خانه هاي قديمي شيراز مشاهده مي شود. ساخت اين كليسا در سال 1317  پايان يافت. باني و نخستين كشيش اين كليسا «رالف نارمن شارپ» دانشمند و خاورشناس شهير انگليسي است.